Uyuz, cilt üzerinde etkili olan bulaşıcı bir deri hastalığıdır. Sarcoptes scabiei adlı parazitin neden olduğu uyuz; genellikle ciltte kızarıklık, kaşıntı ve döküntülerle belirti vermektedir. Parazit cildin üst katmanlarına tüneller kazarak yumurtalarını bırakır ve bu şekilde enfeksiyonu yayar. Genellikle temas yoluyla bulaşan uyuz, özellikle enfekte olmuş kişilere doğrudan temas ve ortak kullanılan eşyalar vasıtasıyla bulaşmaktadır.
Son derece bulaşıcı bir hastalık olan uyuz özellikle sonbahar ve kış aylarında artış göstermektedir. Uyuz daha çok meydana çıkardığı kaşıntı hissi ile kendisini göstermektedir. Uyuz kaşıntısı özellikle günün akşam saatlerinde şiddetini artırır. Özellikle ortak yaşam alanı sık sık kullanılan bölgelerde, askeri kışla, hastane, okul, bakım evi gibi yerlerde daha hızlı yayılım göstermektedir. Kişinin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen uyuz kendiliğinden geçmemekte ve mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir.
Uyuz Hastalığı Nedir?
Uyuz, halk arasında uyuz böceği olarak da bilinen ‘sarcoptes scabiei’ akarının yol açtığı bir tür deri hastalığıdır. Tıp dilinde skabies olarak tanımlanan rahatsızlık oldukça bulaşıcı olabilmektedir. Uyuz hastalığı dünya genelinde yaygın olarak gözlenmektedir. Özellikle kaşıntı ve döküntü ile karakterize olan bu hastalık akarın cilt altına yerleşmesi ile ortaya çıkmaktadır. Genellikle eller, parmak araları, koltuk altı gibi bölgelerde hastalığın belirtileri ortaya çıkmaktadır.
Uyuz hastalığına neden olan akar cildin üst katmanlarına tüneller kazarak ve yumurtalarını bırakarak enfeksiyona neden olmaktadır. Genellikle ciltten cilde temas yoluyla bulaşan uyuz, özellikle enfekte olan kişilere doğrudan temas veya ortak kullanılan eşyalar aracılığıyla bulaşmaktadır. Bu sebeple temizlik açısından alınacak önlemler uyuzun yayılmasını engellemede kritik öneme sahiptir.
Uyuzun belirtileri arasında özellikle geceleri artış gösteren yoğun kaşıntı hissi, ciltte kabarcıklar, kızarıklık, döküntüler ve ciltteki izler bulunmaktadır. İnsanlarda görülen uyuz vakalarında hastalığın tedavi edilmemesi durumunda belirtiler artış göstermektedir. Öyle ki zaman içinde kaşıntıya bağlı olarak ciltte yara oluşumu gözlenmektedir. Uyuz kendiliğinden geçmeyen ve de mutlaka tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır.
Uyuzun teşhisi ve tedavisi ilgili uzman hekimler tarafından yapılmaktadır. Uyuzun tedavi edilmesinde uyuz tanısı almış kişinin yanında özellikle ortak alan paylaşılan aile üyeleri ve yakın temas içinde bulunan kişilerinde tespit edilerek tedavi edilmeleri önemli görülmektedir. Uyuz tedavisi amacıyla çeşitli ilaç tedavileri uygulanmaktadır. Bununla beraber, uyuzun tedavi edilmesi sonrasında ciltteki kaşıntı ve tahriş durumu bir süre daha devam edebilmektedir.
Kaşıntı hissinin azaltılması ve enfeksiyon riskini en aza indirmek adına bebeklerde görülen uyuz hastalığının hızlıca tedavi edilmesi önemlidir. Aynı zamanda gebelik döneminde yaşanan hormonal değişiklikler ve bağışıklık sisteminde meydana gelen birtakım değişiklikler nedeniyle uyuz hastalığının belirtileri ve tedavisi değişiklik gösterebilir. Uyuzun kontrol edilmesi adına kişisel hijyen ve genel temizlik kurallarına uyulması son derece önemlidir.
Uyuz Hastalığı Nedenleri Nelerdir?
Uyuz hastalığı, sarcoptes scabiei isimli mikroskobik akarların neden olduğu bir rahatsızlıktır. Yaklaşık 0.3mm uzunluğunda ve çıplak gözle görülemeyen bu akarlar cildin üst katmanına yerleşerek tüneller oluşturur ve yumurtalarını bu tünellere bırakırlar. Bu durum özellikle kaşıntıya, kızarıklığa ve cilt döküntülerine neden olmaktadır.
Uyuz hastalığı özellikle sonbahar ve kış aylarında artış göstermektedir. Hastalığın bulaşma etkeni, uyuza sebep olan akarların cilde temas etmesinin yanı sıra ortak kullanılan havlu, kıyafet, alan, çarşaf ve yatak gibi unsurlara bağlı olarak da kişiden kişiye bulaşabilir. Bunun temel sebebi ise uyuza yol açan akarların vücut dışarısında 24-48 saate kadar yaşayabilmesidir.
Hayvanlarda uyuza neden olan akar türünün insan derisinin altına giremediğinden insanda uyuz yapma özelliği yoktur. Dolayısıyla hayvanlarda uyuza neden olan akar türleri insan vücudunda uzun süre yaşayamamaktadır. İnsandan insana bulaşan ‘sarcoptes scabiei’ isimli akarın neden olduğu uyuz hastalığı ise kendiliğinden iyileşmemektedir ve mutlaka tedavi edilmelidir.
Uyuz Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
Uyuzun en yaygın belirtileri arasında sivilce benzeri cilt döküntüleri ve yoğun kaşıntı yer almaktadır. Uyuzun belirtileri genellikle 4-6 hafta sonra ortaya çıkmaktadır. Şiddetli kaşıntı, döküntüler, kabarcıklar, cilt lezyonları ve deri ülserleri uyuzun en yaygın belirtileri arasındadır.
Uyuzun bazı önemli ve yaygın olarak görülebilen belirtilerine şu şekilde değinebiliriz;
- Geceleri daha şiddetlenen yoğun kaşıntı
- Pembe-kırmızı renkli sivilce benzeri deri döküntüleri
- Kaşıntı özellikle parmak araları başta olmak üzere, el, ayak, bilek, dirsek, göbek, bel, koltuk altı ve kalça bölgelerindedir. Erkeklerin genital bölgesinde ve kadınlarda meme uçlarında şiddetli kaşıntı görülebilmektedir. Çocuklarda ise yüz, kulağın arka kısmı, avuç içleri ve ayakların alt bölgesinde kaşıntı görülebilmektedir.
- Cildin üzerinde bulunan 1-10mm boyutlarındaki tünel biçimindeki kabarcıklar
- Vücudun özellikle kıvrımlı bölgelerindeki küçük kabarcıklar ve birbirleriyle birleşmeleri
- Kaşınan bölgelerde kalın kabuk oluşumu
- Sıcak su ve sıcak uygulamalarla daha da artan kaşıntı
- Genital bölgelerde ve kasıklarda içi sıvı dolu lezyonlar
- Bebeklerde ve küçük çocuklarda uyuz belirtileri yaygın olarak; parmaklar, yüz, saçlı deri, boyun, ayak tabanları ve ellerin avuç içlerinde kendisini göstermektedir.
Uyuz Hastalığı Tanısı Nasıl Konur?
Uyuz hastalığının belirtileri ile doktora başvurulması ile birlikte öncelikle kişinin tıbbi öyküsü dinlenir ve fiziki muayenesi yapılır. Akarın ortaya çıkardığı belirtiler genellikle yeterli olsa da bazı durumlarda teşhis adına ek laboratuvar testleri talep edilebilmektedir. Elde edilen bulgular doğrultusunda hastalığın tanısı konulabilmektedir.
Kabuklu uyuz ya da Norveç uyuzu olarak da bilinen uyuz türü dışındaki vakalarda akar sayısı nispeten az olduğundan akarların yaptığı deri altı tünellerin tespit edilebilmesi zor olabilir. Uyuz akarları insan vücudunda 1-2 aya kadar canlı kalabilseler de insan vücudu dışında 48 ile 72 saat içerisinde ölmektedirler. Ayrıca akarların yüksek sıcaklıklarda da öldükleri de söylenebilir.
Uyuz Hastalığı Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Uyuz hastalığının tedavisi, akarın ortadan kaldırılması, bununla ilgili belirti ve komplikasyonların yönetilmesini ve hastalıktan korunmak adına alınabilecek önlemleri içermektedir. Uyuz tedavisi aynı sosyal ortamı veya evi paylaşanları ve yakın temasta bulunan kişileri de kapsayacak biçimde yapılmaktadır.
Uyuz hastalığı tedavisinde kullanılan ilaçlar genellikle vücutta uyuzdan etkilenen bölgelere topikal olarak uygulanmakta olan kremlerdir. Krem ve losyon gibi uygulamaları içeren ilaçlar genellikle uyumadan önce boyundan aşağı doğru olacak biçimde tüm vücuda uygulanmaktadır. Uyuzun ilaçla tedavisi yaklaşık 1 hafta boyunca devam etmektedir. Bazı durumlarda ise tedavi oral ilaçlarla desteklenmektedir. Tedavinin öncelikli amacı kişinin yaşam kalitesini düşüren kaşıntı ve diğer belirtilerin ortadan kaldırılmasıdır.
Uyuz tedavisinde ilgili uzman hekim tarafından reçete edilen ilaçlar belirlenen süre ve dozda kullanılmalı ve tedavi süreci kesinlikle yarıda bırakılmamalıdır.
Bununla birlikte, uyuz tedavisinde kullanılmakta olan bazı önemli yöntem ve uygulamalara şu şekilde değinebiliriz;
- Lokal uygulanmakta olan antiparaziter losyonlar
- Oral yolla alınan tablet formunda olan sistemik antiparaziter ilaçlar
- Gerekli hijyen önlemlerinin alınması, eller sık sık yıkanmalı ve tırnaklar uzunsa kesilmelidir.
- Özellikle kaşıntı için reçete edilebilen antihistamink ilaçlar veya topikal steroidler
- Kaşıntıyı hafifletebilmek adına kullanılan çay ağacı ve aloe vera içerikli çeşitli kremler
- Uyuz hastaları için tedavi sürecinde sosyal izolasyonun sağlanması önemlidir.
- Tedavi süresince kıyafet ve eşyalar uyuz önlemi adına temiz tutulmalıdır.
Uyuzdan Nasıl Korunulur?
Uyuz hastalığı enfekte bir kişinin cildine doğrudan temas edilmesi ile bulaşmaktadır.
Uyuzdan korunabilmek adına alınabilecek bazı önlemlere şu şekilde değinebiliriz;
- Yakın temastan özellikle kaçınmak, enfekte olan kişiyle el ele tutuşmamak, aynı yatakta yatmamak, aynı kıyafetleri giymemek, ortak eşya kullanmamak vb.
- Kıyafetler, çarşaflar ve havlu gibi eşyaların düzenli olarak temizlenmesi, temiz tutulmaları.
- Kendinizi ve ortak yaşam alanını paylaştığınız ailenizi düzenli olarak uyuza karşı kontrol ettirmek ve uyuz belirtileri gözlendiğinde hemen bir doktora başvurmak.
- Toplu taşıma araçlarında, hastanelerde veya diğer kalabalık ortamlarda elleri sık sık temiz tutmaya, yıkamaya özen göstermek.
- Kişisel eşyaların başkalarıyla paylaşılmaması ve düzenli olarak yatak çarşafları ve havluların yıkanmasına özen göstermek.
