Omurga (spinal kolon) 24 adet omur kemiğinden meydana gelmektedir. Bu yapının içerisinde omurilik adı verilen merkezi sinir sistemi bulunmaktadır. 4 ayrı bölümden oluşan omurgayı oluşturan kemiklerin arasındaki disklerde meydana gelen hasarlar sonucu sinir köklerinin sıkışması, bel fıtığı (lumbal disk hernisi) olarak tanımlanmaktadır.
Yırtılmış veya kaymış disk olarak adlandırılan bel fıtığının en yaygın belirtilerinin başında şiddetli bel ağrısı gelmektedir. Genellikle ağrı, bel bölgesindeki omurganın alt kısmında yoğunlaşır ve de daha sık tek tarafta duyulur.
Bel fıtığı tedavisi genel olarak kişiye özel uygulanmaktadır. Acil tedavi gerektiren durumların haricinde büyük bir kısım bel fıtığı vakaları cerrahi müdahaleye gerek kalmadan tedavi edilebilmektedir. Tedavinin ilk adımı dinlenme olarak görülmektedir.
Bel Fıtığı (Lumbal Disk Hernisi) Nedir?
Omurganın bel kısmını beş adet omur ve diskler oluşturmaktadır. Bu bölge vücut ağırlığını en çok yüklenen bölgedir. Omurganın çevresinde yer alan kaslar, sırt ve belin desteklenmesini sağlamakla beraber hareket işlevinde de önemli ölçüde yer alırlar.
Omurganın boyun kısmı servikal, gövde kısmı torasik, bel bölgesi lumbar ve de kuyruk sokumu bölgesi sekral omurga olarak adlandırılmaktadır. Omurgalar arasında bulunan yuvarlar yastık biçiminde disklerde meydana gelen yıpranma veya deformasyonlar sonucu meydana gelen sinir kökleri sıkışmasına bel fıtığı (lumbal disk hernisi) denilmektedir.
Fıtıklaşmış diskler; kol, sırt, boyun veya bacak ağrılarının ana nedenleri olarak görülmektedir. Fıtık omurganın herhangi bir yerinde meydana gelebilmektedir ancak genellikle sırtın alt kısmı veya boyunda oluşmaktadırlar.
Yaşlanmaya bağlı olarak da gelişim gösterebilen bel fıtığı, ani hareketler veya zorlamalar ile de meydana gelebilmektedir. Bel fıtığının temel nedeni tam olarak bilinmese de fiziksel hareketlere bağlı risk faktörleri önem teşkil etmektedir. Özellikle ağır kaldırmak bel omurları üzerinde büyük bir baskı oluşturabilir ve bunun sonucunda fıtığa sebebiyet verebilmektedir.
Bel fıtığı genellikle vücudun belli bölgelerinde ortaya çıkardığı spesifik ağrılarla kendisini göstermektedir. Kalçalara, bacaklara ve de ayaklara yayılan ağrı veya şiddetli bel ağrısı bel fıtığının bazı önemli belirtileri arasındadır.
Kişiye özel uygulanması önem teşkil eden bel fıtığı tedavisi, ciddi vakalar hariç çoğu zaman cerrahi müdahaleye ihtiyaç duyulmadan yapılabilmektedir. Dinlenme bel fıtığı tedavisinde büyük önem teşkil eder. Ancak istirahatin uzun süreli olması durumunda da tedavi olumsuz etkilenebilmektedir. Bu nedenle istirahat ve hareket sınırlandırılmasının kısa tutulması tedavi açısından önemli görülmektedir.
Bel fıtığının iyileşme sürelerinin kişiden kişiye değişebileceğini unutmamak gerekir. Birçok faktöre bağlı olan iyileşme, kişinin genel sağlık durumu, tedaviye verilen cevap ve rahatsızlığın şiddeti gibi unsurları öncelemektedir.
Bel Fıtığı Nedenleri Nelerdir?
Omurgalar içerisinde bulunan disklerden bahsettik. Disklerin içinde bulunan sıvı zamanla, dolayısıyla yaşa bağlı olarak azalmaktadır. Bunun sonucunda ise disklerdeki dayanıklılık azalır. Bununla birlikte, bel fıtığının kesin bir nedeni halen bilinmemektedir.
Ancak yaş ve fiziksel aktivite unsurları bel fıtığının ana unsurları olarak gözlenmektedir. Ne kadar yaş ana unsur olarak belirtilse de neredeyse her yaşta bel fıtığı ortaya çıkabilmektedir. Bununla birlikte aşırı kilolu olmak da bel fıtığı açısından önemli bir risk faktörü olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bazı önemli bel fıtığı nedenlerine şöyle değinebiliriz;
- Yaşlanma ve dejenerasyon
- Uzun süreli aynı pozisyonda oturmak
- Aşırı kilolu olmak
- Yaşlılık
- Sigara gibi zararlı alışkanlıklara sahip olmak
- Ağır yük kaldırmaktan kaynaklı gerilimler
Bel Fıtığı Belirtileri Nelerdir?
Bel fıtığı rahatsızlığında yaygın olarak görülen en önemli belirtiler, belde duyulan şiddetli ağrı ve belde bacağa doğru yayılan ağrı olmaktadır. Ancak her bel fıtığı olan hastada bu belirtiler görülmeyebilir. Fıtığın ağrı vb. belirti vermeden geliştiği bazı durumlarda olabilmektedir.
Bel fıtığında sıkışmış sinirlere baskı uygulandığı için, hapşırma, öksürme ve oturmak gibi bazı eylemlerde daha fazla ağrı duyulabilmektedir. Bel fıtığı belirtileri yavaş yavaş kendini gösterebileceği gibi birden de meydana çıkabilir. Diskte yırtılma olması durumunda ise ciddi bel ağrısı görülebilir.
Bel fıtığının bazı önemli belirtilerine şu şekilde değinebiliriz;
- Bacaklarda ve ayaklarda karıncalanma ve uyuşukluk
- Bel, boyun ve kürek kemiğinde ağrı
- Kaslarda ortaya çıkan güçsüzlük
- Sırt kaslarında spazm
- Ağrının hareketler ile birlikte kötüleşmesi
- Geceleri kötüleşen ağrılar
- Mesane ve bağırsak fonksiyonlarında görülen değişimler
- Baldırın arkasında ve ayak tabanında ortaya çıkan ağrı
- Eğilme, dikelme gibi sırtı etkileyen hareketlerde problemler
- Yürüyüş sırasında ortaya çıkan ağrılar
- Öksürürken, ayaktayken veya oturduktan sonra kendini gösteren ağrı
Bel fıtığında ortaya çıkan belirti ve ağrı türleri kişiden kişiye değişiklik gösterebilmektedir. Özellikle bacağa yayılan siyatik ağrının günlük yaşamı etkileyecek düzeyde artması ve diğer ciddi belirtilerin görülmesi durumunda mutlaka sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir.
Bel Fıtığı Teşhisi Nasıl Konur?
Bel fıtığı tanısı koymaya yarayan çeşitli teşhis yöntemleri bulunmaktadır. Bel fıtığı tanısında öncelik hastanın öyküsünün dinlenmesidir. Akabinde fiziki muayene gerçekleştirilerek kişinin kas reflekslerini ve kas gücünü test etmek adına bazı muayeneler yapılabilir.
Fiziki muayene sonrasında teşhis amacıyla birtakım testler ve görüntüleme yöntemlerinden faydalanılır. Bunlar; manyetik rezonans görüntüleme (MRI), röntgen, bilgisayarlı tomografi (BT), miyelogram ve elektromiyogram (EMG) olabilmektedir.
Bel fıtığından şüphe duyulan kişiler için uygulanan temel standart teşhis yöntemi genellikle manyetik rezonans görüntüleme (MRI) olmaktadır. Tanısal doğruluk oranı çok yüksek olan MRI ile yumuşak dokuda kolayca görüntülenebildiğinden oldukça duyarlı olarak sonuca gidilebilmektedir.
Bel Fıtığı Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Bel fıtığı tedavisi kişiye özel olarak uygulanmalıdır. Ciddi belirtiler olmadığı müddetçe cerrahi müdahale gerekmeyebilir. Tedavi yöntemi planlanırken, bacağa şiddetle yayılan ağrı, güç kaybı, idrar ve gaita kontrolü gibi belirtiler hesaba katılmaktadır.
Bel fıtığı tedavisi denilince akla gelen diğer yöntemler yatılı istirahat olmaktadır. Bununla birlikte, ağrı kesici ilaç uygulamaları, bazı durumlarda fizik tedavi ve rehabilitasyon da bel fıtığından kaynaklı ağrıları hafifletebilmektedir.
Cerrahi yöntem dışında tercih edilen tedavi yöntemleri çoğunlukla bel fıtığı şikayetlerini azaltmaktadır. Belirtilen tedavi yöntemlerine rağmen geçmeyen bel fıtığı belirtilerinde ise özellikle yaşam kalitesini doğrudan etkileyen, iş gücü kaybına neden olan ve kuvvet kaybı, idrar kaçırma gibi şikayetlerle kendini gösteren durumlarda cerrahi müdahale kaçınılmaz hale gelebilir.
Bel fıtığı tedavisinde, günümüzde en çok tercih edilen ve yararlı biçimde uygulanan yöntemler mikrocerrahi teknikler ile yapılan tedavi yöntemleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Lazer teknolojisi ile fıtığın küçültülmesi ve endoskopik yöntemle fıtığın çıkarılması gibi uygulamalarda mevcuttur.
Cerrahi olmayan bel fıtığı tedavilerinde ise temel amaç fıtıklaşmış diskten kaynaklanan sinir tahrişinin azaltılması sağlanarak hastanın genel sağlık durumunu iyileştirmek olarak görülebilir. Bu uygulamalar arasında; elektrik uyaranları yoluyla uyarılma, ultrasonik ısıtma tedavisi, sıcak ve soğuk uygulamaları ve elle masaj yapılması gibi uygulamalar yer almaktadır.
Bel Fıtığı Cerrahisi Nedir?
Bel fıtığı tedavisi kapsamında uygulanan bazı cerrahi yöntemler bulunmaktadır. Bunlar, omurların yay yaptığı bölgeden çıkan sinirler üzerindeki baskıyı kaldırmayı hedef alan laminektomi, bel bölgesindeki tek bir omur kaynaklı problemlerde tercih edilen yapay disk cerrahisi olabilmektedir.
Bel fıtığı tedavisinde tercih edilebilen bazı cerrahi yöntemler ve uygulama biçimlerini şu şekilde sıralayabiliriz;
- Laminektomi
- Yapay disk cerrahisi
- Spinal füzyon uygulamaları
- Mikroskobik diskektomi
- Mikroskopsuz cerrahi yöntemler
- Endoskopik diskektomi
Bel fıtığı tedavisinde uygulanan cerrahi yöntemin ardından iyileşme sürecide ayrıca önem teşkil etmektedir. Genellikle ameliyatın ilk günü eve çıkabilen kişi, mesleğinin ve işinin ağırlık durumuna göre 3. gün ile 6. hafta arası iş yaşamına dönebilmektedir. Bel fıtığı cerrahisi sonrasında kişinin ağrısı önemli ölçüde azalabilmekte veya tamamen ortadan kalkabilmektedir.
Bel Fıtığına İyi Gelen Hareketler Nelerdir?
İstirahatın yanı sıra, sınırlı ve kontrollü hareket edilmesi ve fizik tedavinin de bel fıtığı tedavisinde oldukça etkili uygulamalar olduğuna değindik. Bazı semptomların hafifletilmesi, ağrıyı azaltmak ve kişiyi günlük hayatındaki aktiviteleri kolayca yapabilecek konuma getirebilmek bu uygulamaların temel amacı olmaktadır.
Bel fıtığına iyi gelebilecek bazı önemli hareketlere şu şekilde değinebiliriz;
- Pelvik kaldırma
- Sırt üstü bacak bükme
- Kobra pozisyonu
- Yürüyüş ve düzenli hareket edilmesi
Kedi ve inek pozisyonu bel fıtığına iyi gelen bu hareketlerin aşırı zorlanmadan kaçınılarak doğru bir biçimde uygulanmaları gerekmektedir. Hareketlerin doğru uygulanması konusunda ise mutlaka ilgili hekimden ve de fizyoterapistten danışmanlık alınması gerekir. Özellikle kişiye özel hazırlanan egzersiz programları olumlu sonuçlar vermektedir.
