Demans, toplumda daha çok bunama hastalığı olarak bilinen rahatsızlıktır. Demans tek bir hastalığı ifade etmeyip, bellek ve benzeri zihinsel yeteneklerin bozukluğunu tarif eden bir grup rahatsızlığı tanımlamaktadır. Demans, hafıza ve düşünme yeteneği, dil ve konuşma merkezinde sorunlar ve dikkat ve karar alma da bozulmalarla kendisini gösterebilir. Demans ile ortaya çıkan bazı rahatsızlıklar tedavi edilemezken bazıları ise tedavi ile düzelebilmektedir.
Demans, beyinde bulunan sinir hücrelerinin ve de bu hücreler arasındaki bağlantıların zarar görmesi veya kaybolmasıyla ortaya çıkmaktadır. Demans genellikle zamanla gelişim gösteren bir rahatsızlık türüdür. Bu nedenle hastalığın erken evrelerinde görülen birtakım belirtiler zamanla daha şiddetli bir hal almaktadır. Ancak her hastada hastalığın ilerleme şekli ve hızı farklı olabilmektedir. Demansın türleri, beyinde hasara neden olan hastalığa göre birbirinden ayrılmaktadır.
Demans Nedir?
Demans, genel olarak bilişsel fonksiyonlardaki bozulmalarla karakterize olan hatalık grubunu tanımlamaktadır. Beynin bilişsel fonksiyonları olarak bilinen, dil, düşünme, hafıza, yargıya varma, karar verme, davranış gibi birtakım beceriler demanstan etkilenmekte ve hasar görmektedir. Bu sorunlar kişinin günlük yaşamını devam ettirmesini önemli ölçüde etkilemektedir. Demansın bazı türleri bulunmaktadır ve birçok farklı rahatsızlık da demansa yol açabilir. Demans hastası olan kişilerde ortaya çıkan bilişsel sorunlar hafif düzeyden ağır bir tabloya kadar gözlenebilir.
Bunama olarak da bilinen demans, ülkemiz yanı sıra dünya genelinde de birçok insanı etkileyen küresel bir sağlık sorunudur. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre dünya genelinde demans rahatsızlığına sahip 50 milyondan fazla insan bulunmaktadır. Tek başına bir rahatsızlık olarak ele alınmayan demans, zihinsel ve bilişsel işlevlerde aksamalara sebep olan bir sendrom olarak ele alınmaktadır. Dünya genelinde önemli bir sağlık sorunu olarak ele aldığımız demans, özellikle ileri yaş grubundaki kişilerin günlük hayatını önemli ölçüde olumsuz etkileyebilmektedir.
Demans rahatsızlığı, Dünya Sağlık Örgütüne göre, ileri yaş grubundaki kişilerde özellikle başkasına bağımlı halde olmanın en önemli sebeplerinden biri olarak görülmektedir. Her ne kadar hastalığın ileri yaş grubu üzerindeki etkilerine değinmiş olsak da farklı nedenlere bağlı olarak gençlerde de görülebilmektedir. Hastalığa erken dönemde müdahale edilebilmesi demansın ortaya çıkması ve/veya ilerlemesini önleyebilmektedir.
Demansın farklı nedenleri ve bazı alt türleri bulunmaktadır. Demans tanısı koyulan kişilerde izlenen başlıca nedenlerden biri Alzheimer hastalığı olarak bilinir. Demansın beyin hücrelerine verdiği hasar ve de hasarın olduğu bölgeye göre birbirinden ayrılan farklı türleri bulunmaktadır. Demans, genellikle altta yatan sağlık sorununa bağlı olarak sınıflandırılmaktadır. Demansın kesin bir tedavi yöntemi bulunmamakla birlikte, hastalığın altında yatan sebep ve belirtilerin şiddetine göre de farklı tedavi seçenekleri bulunmaktadır.
Demans Nedenleri Nelerdir?
Alzheimer hastalığı demansın en önemli nedeni arasında gösterilebilir. Alzheimer rahatsızlığının sebebi ise tam olarak bilinmemektedir. Genetik ve çevresel bazı faktörlerin hastalık üzerinde etkili olduğu bilinmektedir. Demans birçok farklı unsura bağlı olarak gelişim gösterebilmektedir.
Demansın oluşum nedenleri arasında şu faktörler sayılabilir;
- Beyin ve omurilik enfeksiyonları (HIV, menenjit vs.)
- Alkol kullanımı
- Alzheimer, Parkinson ve MS benzeri rahatsızlıklar
- Hidrosefali (beyinde sıvı birikimi)
- Tümörler
- Altta yatan hastalıklara bağlı olarak kullanılan ilaçların yan etkileri
- Sarsıntı, kazalar ve düşmeler sonucunda görülen kafa travmaları
Demans Türleri Nelerdir?
Demansın ortaya çıkmasında çevre koşulları, genetik unsurlar ve nörodejeneratif bozukluklar etkili olabilmektedir. Demansın altında yatan unsur ve beyinde etkilediği bölgeye bağlı olarak farklı demans türleri gelişebilmektedir. Bunlar arasında en sık görüleni ise Alzheimer hastalığına bağlı olarak gelişim gösteren türdür. Demans genellikle altta yatan sağlık problemine göre sınıflandırılmaktadır.
Bu sınıflandırmaya bağlı olarak başlıca demans türlerini şu şekilde sıralayabiliriz;
- Alzheimer hastalığı
- Lewy cisimcikli demans
- Vasküler (damarsal) demans
- Karışık demans
- Frontotemporal demans
Demans Belirtileri Nelerdir?
Demansın en sık görülen belirtisi hafıza kaybı olmaktadır. Hafıza ile ilgili problemlere bağlı olarak kişilerin konuştuklarını hatırlamayıp sürekli aynı şeyleri tekrar etmeleri veya sormaları da rahatsızlığın belirtileri arasında yer almaktadır. Demansa neden olan unsura göre de belirtiler değişiklik gösterebilmektedir.
Demansın en yaygın semptomlarına şu şekilde değinebiliriz;
- Hafıza kaybı
- Konuşma bozukluğu
- Dikkat bozukluğu
- İletişim kurmada zorluk çekme, kelimeleri bulmada yaşanan problemler
- Planlama yapmada ve organize etmede güçlükler
- Hareket koordinasyonu ve kontrolünde güçlük çekilmesi
- Akıl yürütme ve problem çözme becerilerinde duyulan güçlük
- Kişilik değişiklikleri
- Depresyon
- Anksiyete
- Paranoya davranış biçimi geliştirilmesi
- Uygun olmayan davranışlar sergileme
- Olmayan şeylerin görülmesi, halüsinasyon
Demans Evreleri Nelerdir?
Demans temel olarak 3 evreye ayrılmaktadır. Bu evreler; erken evre, orta evre ve ileri evre olarak değinilebilir. Demansta belirtilerin şiddeti hastalığın evresinin belirlenmesine özellikle yardımcı olmaktadır.
Demansın evrelerine genel olarak şu şekilde değinebiliriz;
- Erken evre: Demansın erken evresinde belirtiler önemsenmeyebilir. Bu evrede özellikle davranışlarda değişiklik, daha önce gidilen bir yerin karıştırılması, unutkanlık ve kelimeleri seçerken zorlanma gibi semptomlar görülebilmektedir.
- Orta evre: Demans gelişim gösterdikçe belirtileri şiddetlenmektedir. Orta evrede özellikle konuşma güçlüğünde ve unutkanlıkta artış görülmektedir. Bu evredeki hastalar kişisel bakımlarını yaparken zorlanabilmektedir. Orta evrede davranış değişiklikleri daha sık görülmektedir.
- İleri evre: Demansın son evresi olan ileri evrede hastanın neredeyse yatağa bağımlı hale geldiği söylenebilir. Rahatsızlığın bu evresinde; davranış, hafıza ve konuşma sorunlarının yanı sıra beslenme ile ilgili problemler de ortaya çıkabilmektedir.
Demans Nasıl Teşhis Edilir?
Demansın özellikle erken evrede teşhisi kolay olmayabilir. Teşhisin ilk aşaması uzman hekim tarafından öncelikle hastanın tıbbi öyküsünün değerlendirilmesidir. Teşhis amacıyla özellikle kişinin tıbbi geçmişi, daha önce ve güncel olarak kullanılan ilaçlar, ailede hastalık geçmişi olup olmaması ve çeşitli belirtiler göz önünde bulundurulur. Bununla birlikte, birtakım laboratuvar testleri, çeşitli görüntüleme yöntemleri ve nörobilişsel testlerde tanı amacıyla kullanılabilmektedir.
Demansın teşhisinde yararlanılan yöntemlere şu şekilde değinebiliriz;
- Bilgisayarlı tomografi (BT) veya MRI
- FDG-PET
- Laboratuvar testleri
- Nörobilişsel testler
- Nöropsikolojik testler
Demans Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Demansın kesin olarak söyleyebileceğimiz bir tedavi yöntemi olmamakla birlikte, hastalığın altında yatan sebebe ve belirtilerin şiddetine göre tedavi seçenekleri değişebilmektedir. Demansa yönelik tedavi uygulamaları genellikle rahatsızlığın belirtilerinin şiddetini azaltmaya ve de kişinin günlük hayatını kolaylaştırmaya yönelik girişimlerdir.
Memantin, kolinesteraz inhibatörleri gibi ilaçlar demansın seyrinin durdurulmasına yardımcı olarak semptomlarda geçici düzelme sağlayabilir. Bununla birlikte, kişinin bulunduğu ortamın güvenli hale getirilmesi de önem teşkil etmektedir. Bunun yanı sıra; kişide depresyon, uyku bozukluğu vb. psikolojik rahatsızlıklar olması durumunda da bunlara yönelik ilaç tedavisi uygulanabilmektedir. Gerekli olduğu hallerde konuşma terapisi gibi yöntemlerde söz konusu olabilmektedir.
Demans, kişilerin günlük hayatını önemli ölçüde olumsuz olarak etkileyebilen ciddi bir rahatsızlıktır. Rahatsızlığın semptomlarının hafifletilebilmesi adına erken teşhis önemli görülmektedir. Hastalığın yer ve zaman karışıklığı, unutkanlık gibi belirtileri görüldüğü durumlarda en kısa sürede ilgili sağlık kuruluşuna danışılmalıdır.